Φυγαδεύουν τώρα και τα χαρισματικά παιδιά μας;

της Άννας Σεμερτζίδου*

Το γεγονός πως η Ελλάδα είναι ένας πλούσιος και προικισμένος τόπος δεν αμφισβητείται από κανέναν. Το γεγονός πως μας έβαλαν υπό την επιτήρηση των μνημονίων, για να χρησιμοποιήσουν αυτόν τον τόπο κατά πώς τους βολεύει, πάλι είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός. Εκείνο που πονάει όμως πολύ περισσότερο τον κάθε κάτοικο αυτής της έρμης χώρας, είναι η αυτοεξορία των νέων μας. Θα δουλέψουν για ξένο εργοδότη και θ’ ανεβάσουν το ΑΕΠ μιας άλλης οικονομίας. Η δική μας τελείωσε. Και χωρίς νεολαία μέλλον δεν υπάρχει.

Μαζί με αυτούς που ήδη έφυγαν, δρομολογείται η έξοδος προς τα πανεπιστήμια του εξωτερικού και μιας άλλης κατηγορίας παιδιών, των χαρισματικών και ταλαντούχων παιδιών της Ελλάδας και της Κύπρου. Των παιδιών δηλ. που μια οικονομία, μια κοινωνία, μια  ακαδημαϊκή κοινότητα, τα έχει μεγάλη ανάγκη για να εμπλουτίσουν με τις ιδέες τους και να ανανεώσουν με τις ικανότητές τους την αναπτυξιακή πορεία μιας χώρας. Κι επειδή αναπτυξιακή πορεία και στρατηγικό σχέδιο ανάκαμψης της οικονομίας μας και δημιουργίας θέσεων εργασίας δε διαγράφεται στον ορίζοντα, οι ιδιώτες που ήρθαν εμφορούμενοι με τόσο ζήλο να συγκεντρώσουν, να εκπαιδεύσουν και να αξιοποιήσουν παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα, για τα οποία το ελληνικό κράτος αδιαφόρησε επί σειρά ετών και δεκαετιών, μόνο ως αγαθή πρόθεση και ευεργεσία για τον τόπο δεν μπορεί να εκληφθεί, αυτήν ειδικά την εποχή.  

            Ο όρος χαρισματικότητα ακούγεται  και διαφημίζεται πολύ τα τελευταία τρία χρόνια. «Και γιατί να είναι αυτό παράξενο» θα ρωτούσε κάποιος. Βεβαίως και είναι παράξενο γιατί, παρά και τις ευρωπαϊκές οδηγίες για ανάληψη δράσεων και ειδικής εκπαίδευσης για τα παιδιά αυτά, δεν έγινε τίποτε περισσότερο από μερικά νομοθετήματα που έμειναν στα χαρτιά. Ήδη από το 1870 στην Αμερική και γενικότερα στο παγκόσμιο εκπαιδευτικό σκηνικό, τίθενται οι βάσεις για την εντατικοποίηση της εκπαίδευσης και αναζητούνται τα παιδιά εκείνα που η φύση τα προίκισε με ιδιαίτερα χαρίσματα και ταλέντα. Το 1969 διατυπώνεται ο πρώτος επίσημος ορισμός του χαρισματικού παιδιού και το 1975 γίνεται στο Λονδίνο το πρώτο παγκόσμιο συνέδριο για τα χαρισματικά παιδιά. Στα περισσότερα κράτη της δύσης ενθαρρύνεται η ανάπτυξη της Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης για την υποστήριξη των παιδιών αυτών, τα οποία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και  εξειδίκευσης του διδακτικού προσωπικού, γιατί όταν ακολουθούν το διδακτικό πρόγραμμα από κοινού με τα υπόλοιπα παιδιά, επειδή μαθαίνουν πολύ εύκολα και προβληματίζονται για πολλά στα οποία δε βρίσκουν ανταπόκριση, βαριούνται το μάθημα στην τάξη, και ένα ποσοστό περίπου 50% από αυτά παρουσιάζει κακές επιδόσεις ή ακόμη εγκαταλείπει το σχολείο. Επίσης, λόγω της διαφορετικότητάς τους, συχνά αντιμετωπίζονται με καχυποψία και αποκλεισμό από τους άλλους μαθητές και με αμηχανία από τους δασκάλους. Κι ενώ τα παιδιά αυτά ακολουθούν συμπληρωματική εκπαίδευση στις υπόλοιπες χώρες, όπου και θεωρούνται πλούτος και θησαυρός, στην Ελλάδα υπάρχει αδιαφορία για το θέμα.

                 Στο αναθεωρημένο Σύνταγμα του 1975, άρθρο 16 παρ. 4, ορίζεται πως όλοι οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα της δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το κράτος ενισχύει τους διακρινόμενους και αυτούς που έχουν ανάγκη από ειδική αγωγή και βοήθεια ανάλογα με τις ικανότητές τους. Ουσιαστικά αναγνωρίζει την ανάγκη πρόνοιας για τους χαρισματικούς μαθητές εξίσου με αυτούς που χρειάζονται ειδική αγωγή και προστασία. Κανένας από τους νόμους και τις νομοθετικές ρυθμίσεις μέχρι το 2000 δεν έκανε λόγο για τα ταλαντούχα/χαρισματικά παιδιά ως παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες και εκπαιδευτικές ανάγκες. Ο νόμος 3699/2008 άρθρο 3 παρ. 3, αναγνωρίζει ως μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και τους μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα. Με απόφαση του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (τότε), κατόπιν εισήγησης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ανατίθεται η ανάπτυξη προτύπων αξιολόγησης και ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές αυτούς σε Σχολές και Τμήματα των ΑΕΙ που θα εκδηλώσουν ενδιαφέρον. Ωστόσο, για άγνωστους λόγους η συγκεκριμένη διάταξη δεν έχει ενεργοποιηθεί ως σήμερα.

            Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κ. Αγγελικής Φουστάνα, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής, διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, «η χαρισματικότητα αποτελεί μια υπεραξία στην κοινωνία. Τα παιδιά που δημιουργούν και επινοούν πέρα από τις προσδοκίες μας, βελτιώνουν τα επιτεύγματα του ανθρώπινου δυναμικού. Σε γενικές γραμμές, οι ορισμοί που κατά καιρούς δόθηκαν για τη  χαρισματικότητα συγκλίνουν στον κάτωθι ορισμό: Ευφυή και ταλαντούχα παιδιά είναι αυτά που αναγνωρίζονται από επαγγελματικά εξειδικευμένα άτομα και τα οποία συνεπεία εξαιρετικών ικανοτήτων είναι άξια για υψηλή απόδοση. Αυτά είναι παιδιά που χρήζουν διαφορετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και υπηρεσιών πέρα από τα όσα παρέχονται από το συνηθισμένο σχολικό πρόγραμμα, έτσι ώστε να συνειδητοποιήσουν τη συμβολή τους στον εαυτό τους και στην κοινωνία. Η υψηλή απόδοση αφορά σε κάποιον από τους εξής τομείς: γενική νοητική ικανότητα, ειδική ακαδημαϊκή κλίση, δημιουργική ή παραγωγική σκέψη, ηγετική ικανότητα, εικαστικές και θεατρικές τέχνες και ψυχοκινητική ικανότητα».

            Και ενώ αυτά τα ωραία μένουν αναξιοποίητα έρχεται το μνημόνιο και από το 2013 το Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με το αμερικανικό πανεπιστήμιο John Hopkins δημιουργεί στη Θεσσαλονίκη ένα παράρτημα του CTY (Centre for talented youth) για την Ελλάδα, με ιδρυτικό δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και χορηγούς τις εταιρείες Lidl Hellas  και Aegean Airlines. Υποστηρικτές είναι το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Hellenic Hope. To CTY Greece υποστηρίζεται στην Κύπρο από τη Lidl Cyprus. Το όλο πρόγραμμα τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.

Εκτός από το CTY, άλλος μη κερδοσκοπικός οργανισμός που αναλαμβάνει να εντοπίσει με διάφορα τεστ τα παιδιά με υψηλό δείκτη νοημοσύνης και να τους ανοίξει πόρτες για τη μελλοντική τους πορεία είναι η Mensa Greece. Τέλος και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας λειτουργεί πρόγραμμα σπουδών για παιδιά με ιδιαίτερη κλίση για την ανάπτυξη ταλαντούχας ηγετικής φυσιογνωμίας. Το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας διοργανώνει τα προγράμματα αυτά  σε συνεργασία με το IDEAS Foundation UK για την επιλογή κυρίως  μαθητών που διαθέτουν ηγετική προσωπικότητα μέσα από  διαλόγους και ανταλλαγή επιχειρημάτων. 

Ας τα δούμε όλα αυτά λίγο πιο αναλυτικά:

Κολλέγιο Ανατόλια

            Το Κολλέγιο Ανατόλια είναι ένας μη κερδοσκοπικός εκπαιδευτικός οργανισμός και εδρεύει στο Πανόραμα της Θεσσαλονίκης από το 1924, όταν με τη βοήθεια του Ελ. Βενιζέλου μετεγκαταστάθηκε από την Τουρκία. Ιδρύθηκε το έτος 1886 στη Μερζιφούντα του Πόντου από Αμερικανούς ιεραπόστολους. Οι πρώτοι του μαθητές ήταν Έλληνες και Αρμένιοι. Το Αμερικάνικο αυτό Κολλέγιο διοικείται από ένα Συμβούλιο Εφόρων με έδρα τους τη Βοστώνη. Σήμερα, πρόεδρός του στην Ελλάδα είναι ο μοναδικός Έλληνας στην ιστορία του Κολλεγίου, ο κ. Πάνος Βλάχος. Διαθέτει ένα νηπιαγωγείο, ένα δημοτικό, δύο Γυμνάσια, δύο Λύκεια, οικοτροφείο, και στον ίδιο χώρο στεγάζεται και το ACT (American College of Thessaloniki), το οποίο διανέμει και πανεπιστημιακά πτυχία. Το πρώτο CTY (Center for Talented Youth), δημιουργήθηκε από τον ψυχολόγο Julian Stanley, καθηγητή του Αμερικανικού πανεπιστημίου John Hopkins το έτος 1970. Το κέντρο αυτό παρέχει τη δυνατότητα σε νέους που διακατέχονται από «παθιασμένη περιέργεια» σύμφωνα και με τη ρήση του Αϊνστάϊν «Δεν έχω κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα, έχω παθιασμένη περιέργεια», να ικανοποιήσουν τη δίψα τους για μάθηση και να καλλιεργήσουν στο έπακρο τις δυνατότητές τους.

            Η δημιουργία του Ελληνικού CTY ήταν αποτέλεσμα συνέργειας τριών οργανισμών: Ανατόλια, John Hopkins (ίδρυση 1876) και του φιλανθρωπικού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος… Για τους χορηγούς και υποστηρικτές του μιλήσαμε πιο πάνω. Πώς ακριβώς όμως λειτουργεί το κέντρο αυτό; Για να μπορέσει ένα παιδί να ενταχθεί στα προγράμματα σπουδών του, θα πρέπει να δώσει κάποιες εξετάσεις που διεξάγονται κάθε χρόνο σε διαφορετικές ελληνικές πόλεις. Αν περάσει τα τεστ SCAT και STB που αφορούν γλωσσική και μαθηματική λογική, μπορεί να παρακολουθήσει τα ειδικά αυτά προγράμματα που είναι:

α. Ένα θερινό πρόγραμμα 3 εβδομάδων με διαμονή στο Ανατόλια, όπου μπορεί να διδαχθεί πολλά προχωρημένα μαθήματα όπως μαθηματικά μοντέλα, εγκληματολογία, εισαγωγή στη βιοϊατρική επιστήμη, πιθανότητες και θεωρία παιγνίων, γενετική, επιστήμη υπολογιστών, κρυπτολογία, φιλοσοφία, διεθνείς σχέσεις, τέχνη και επιστήμη του κινηματογράφου. Το θερινό πρόγραμμα χωρίς διαμονή διδάσκει ρομποτική και συστήματα αυτόματου ελέγχου, νοημοσύνη και βιολογία των αισθήσεων, συγγραφική δημιουργία.

β. Άλλο πρόγραμμα είναι οι εκδηλώσεις του Σαββατοκύριακου. Οι μαθητές επιλέγουν ένα γνωστικό αντικείμενο και το παρουσιάζουν.

γ. Το CTY Online. Περιλαμβάνει διαδικτυακά μαθήματα μέσω της πλατφόρμας «Πλάτων». Τα υπολογιστικά προγράμματα  ονομάζονται Scrach, αφορούν οπτική γλώσσα προγραμματισμού και αναπτύχθηκαν από το  ΜΙΤ. Τα παιδιά διδάσκονται και σχεδίαση ιστοσελίδων. Αυτά τα προγράμματα, αν δεν είναι δυνατόν να καλυφθούν με έξοδα του μαθητή, αναλαμβάνουν οι δωρητές και χορηγοί να τα χρηματοδοτήσουν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου. Μέχρι σήμερα 5.300 μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου έλαβαν μέρος στις εξετάσεις του CTY.

Ελληνική Mensa (Mensa Greece)

            Άλλος μη κερδοσκοπικός οργανισμός που εντοπίζει χαρισματικά παιδιά με βάση την εξέταση του Δείκτη Νοημοσύνης τους είναι η ελληνική Mensa –the High IQ Society. H Ελληνική Mensa (=τραπέζι στα Λατινικά) έκανε το πρώτο επίσημα αναγνωρισμένο καταστατικό της το 1985 και από τότε αναπτύχθηκε τόσο πολύ που το 2011 περιελάμβανε περί τα 800 μέλη και αναβαθμίστηκε από τη Διεθνή Mensa από Provisional National Mensa σε Full National Mensa. Σ’ αυτήν την παγκόσμια μη κερδοσκοπική οργάνωση, τα μέλη είναι μόνο όσοι περνούν τα ειδικά τεστ του δείκτη νοημοσύνης. Το ποσοστό των πιο έξυπνων ανθρώπων του κόσμου ανέρχεται μόλις στο 2% του πληθυσμού (λένε). Ο σκοπός αυτής της οργάνωσης είναι να αναγνωρίζουν, να υποστηρίζουν, να ερευνούν και να προωθούν την ανθρώπινη ευφυία ως μέσο έκφρασης και προόδου. Σήμερα η Ελληνική Mensa συμμετέχει με δικαίωμα ψήφου, μέσω του προέδρου της Χρήστου Αποστολίδη, στο συμβούλιο των προέδρων της Διεθνούς Mensa. Είναι ο επίσημος εκπρόσωπος της χώρας μας στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Γρίφων Λογικής. Επιπλέον, διεξάγει ομαδικά τεστ ευφυϊας, δίνει διαλέξεις, οργανώνει συναντήσεις μελών, Think Tank Groups, ημερίδες, συνέδρια με σκοπό τη σύνδεσή του με την κοινωνία.

            Σε μια συνέντευξή του ο αντιπρόεδρος της Mensa Greece Αλέξανδρος Παπανδρέου αναφέρθηκε στα μαθήματα που διδάσκονται τα χαρισματικά παιδιά στον οργανισμό. Παιδιά του δημοτικού μαθαίνουν για τη δημιουργία του σύμπαντος, τους νόμους του Νεύτωνα, τη θεωρία της Σχετικότητας, την αβιοτική γέννηση, την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου. Δηλώνει πως την επόμενη χρονιά τα παιδιά θα συνεχίσουν με θεωρία των παιγνίων, αλγορίθμους και ρομποτική.

Πρόγραμμα Παιδιά του Σήμερα, Ηγέτες του Αύριο

            Μια από τις σημαντικότερες δραστηριότητες του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ) ήταν η διοργάνωση από το Δεκέμβριο του 2013 σε συνεργασία με το Ideas Foundation ενός πρωτοποριακού προγράμματος εξειδίκευσης με τίτλο «Leadership Diploma for School Children: Παιδιά του Σήμερα ,Ηγέτες του Αύριο», με στόχο να εντοπίσει προικισμένα παιδιά με ηγετικές δυνατότητες. Όπως διαβάζουμε στο blog της ψυχολόγου και σχολικής συμβούλου της 2^ης  Περιφέρειας Ειδικής Αγωγής, Ράνιας Χιουρέα, τα παιδιά «ηγέτες» θεωρούνται απείθαρχα και ανυπάκουα γιατί αμφισβητούν πολλά από όσα μαθαίνουν, ενώ στην ουσία διαφωνούν με το σύστημα. Τα παιδιά αυτά έχουν την τάση από μικρή ηλικία να αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στην οικογένειά τους ή τη σχολική ζωή, να εκδηλώνουν ζωηρή φαντασία και δημιουργικότητα, να ασχολούνται με πολλά πράγματα και να έχουν πάντα καινούργιες ιδέες για ένα νέο παιχνίδι, μια εκδήλωση στο σχολείο ή μια νέα ομαδική δραστηριότητα. Σύμφωνα με τον αναπληρωματικό καθηγητή Τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του ΠΑΜΑΚ Anthony Montgomery, «τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν ν’ αποτελέσουν τη βάση για τη διαμόρφωση μοντέλων ηγετικής συμπεριφοράς που μπορεί να αλλάξει θετικά ακόμη και το μέλλον της Ελλάδας»!

            Ο καθηγητής αυτός οργανώνει το πρωτοπόρο για την Ελλάδα πρόγραμμα με στόχο να εντοπίσει παιδιά με ηγετικές ικανότητες. Το πρόγραμμα είναι συνέχεια και βασίζεται στα πορίσματα του Διεθνούς συνεδρίου με θέμα ‘’Re-imagining Schooling‘’ που οργανώθηκε στο ΠΑΜΑΚ το φθινόπωρο του 2013 (βλ. εδώ τη σχετική ανακοίνωση).
               Ο καθηγητής εξηγεί πως μέσα από το συγκεκριμένο πρόγραμμα επιλέχτηκαν είκοσι παιδιά ηλικίας από 13 ως 16 ετών, από Α’ Γυμνασίου μέχρι Γ ’Λυκείου, τα οποία μαθαίνουν να αναπτύσσουν στρατηγικές ζωής. Προτρέπει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, αν διαγνώσουν ένα παιδί με τέτοια χαρίσματα, να απευθυνθούν σε ειδικούς. Η καταλληλότερη ηλικία για ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης είναι τα δέκα χρόνια.

            Δε γνωρίζουμε πραγματικά σε ποια χώρα θα πάνε για εξειδίκευση και καριέρα τα χαρισματικά παιδιά. Ο Αντώνης Αποστόλου, εκπαιδευτικός και διευθυντής του προγράμματος CTY, λέει πως αν κάποιο παιδί λάβει την υποτροφία του κέντρου δεν είναι απαραίτητο να φύγει στο εξωτερικό για σπουδές. Σκοπός του Ιδρύματος Νιάρχου είναι να βοηθήσει την Ελλάδα. Σωστό. Ποιο παιδί όμως, ταλαντούχο και με τόσες περγαμηνές, θα μείνει σε μια Ελλάδα που πνίγεται στην ανεργία; Το μεγάλο κακό δεν είναι που δραστηριοποιούνται ιδιώτες να συγκεντρώσουν απ’ όλη τη χώρα ταλαντούχα ελληνόπουλα και  παιδιά άλλων εθνοτήτων που ζουν εδώ. Το ασυγχώρητο είναι η πλήρης αδιαφορία της πολιτείας να αξιοποιήσει τα ταλέντα της, να  κάνει μια προκοπή, μια ανάπτυξη, ένα σοβαρό κράτος με ευρωπαϊκές προδιαγραφές χρόνια και εκατονταετίες τώρα, και να μας μιλά μόνο για κάποια ‘’ψωροκώσταινα’’. Καρεκλοκένταυροι  και ανίκανοι ‘’πολιτικοί’’ παρέδωσαν τη χώρα στα κοράκια να την ξεσκίσουν.  

Σε λάθος πλειστηριασμούς τρέχουμε. Μαζί με όλα τα άλλα πλειστηριάζεται ο μεγαλύτερος πλούτος μας, ο νεανικός μας πληθυσμός.

Πηγές του άρθρου:

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος πλούτος που χάνεται εδώ και χρόνια στην Ελλάδα;

Diploma in Leadership Skills: "Παιδιά του Σήμερα, Ηγέτες του Αύριο"

* Η Άννα Σεμερτζίδου είναι εκπαιδευτικός, μέλος του ΕΠΑΜ Τ.Ο. Θεσσαλονίκης.